Ngày 23/11/1945, nhân danh Chủ tịch Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 64/SL thành lập Ban Thanh tra Đặc biệt. Ban Thanh tra Đặc biệt có ủy nhiệm là đi giám sát tất cả các công việc và các nhân viên của UBND và các cơ quan của Chính phủ; nhận các đơn khiếu nại của nhân dân; điều tra, hỏi chứng; đình chức, bắt giam bất cứ nhân viên nào trong UBND hay Chính phủ đã phạm lỗi; tịch biên hoặc niêm phong những tang vật; có thể truy tố tất cả các việc đã xảy ra trước ngày ban hành Sắc lệnh này. Ban Thanh tra có quyền đề nghị lên Chính phủ những điều cần sửa đổi, bổ sung.
Bên cạnh Ban Thanh tra Đặc biệt, Đảng và Chính phủ thành lập các đặc ủy đoàn và các đặc phái viên hoạt động có tính cách như thanh tra của Chính phủ. Nhiệm vụ và phạm vi hoạt động của các đặc ủy đoàn và các đặc phái viên rất rộng lớn, bao gồm toàn bộ công việc kháng chiến, kiến quốc của tất cả các cơ quan quân, dân, chính, đảng và các tổ chức quần chúng. Các đặc ủy đoàn và các đặc phái viên có nhiệm vụ kiểm tra, chỉnh đốn công việc của UBND và các cơ quan hành chính địa phương; giải quyết với UBND các vấn đề thường nhật; liên lạc giữa Chính phủ Trung ương và các UBND địa phương; thu nạp các đơn từ khiếu nại hoặc nguyện vọng của quần chúng nhân dân; xem xét các mặt hoạt động của các cơ quan Nhà nước, kiểm tra các cơ quan này trong việc lãnh đạo kháng chiến và sản xuất; đi thăm bộ đội và các mặt trận, kiểm tra tình hình quân sự...
Ban Thanh tra Chính phủ
Trong hoàn cảnh chiến tranh ngày càng ác liệt, giao thông, liên lạc giữa các khu, các tỉnh trở nên khó khăn. Nhận thấy Ban Thanh tra Đặc biệt đã làm tròn vai trò lịch sử, Chính phủ đã quyết định thành lập Ban Thanh tra mới để thống nhất hoạt động thanh tra trong cả nước và tổ chức lại các ban thanh tra ở các bộ.
Ngày 18/12/1949, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 138b/SL thành lập Ban TTCP. Ban TTCP có nhiệm vụ, quyền hạn: xem xét sự thi hành chính sách, chủ trương của Chính phủ; thanh tra các ủy viên Uỷ ban kháng chiến hành chính và viên chức về phương diện liêm khiết; thanh tra sự khiếu nại của nhân dân; chất vấn các ủy viên Uỷ ban kháng chiến hành chính và viên chức, đòi hỏi tài liệu và sổ sách cần thiết cho công việc thanh tra; trong trường hợp đặc biệt và khẩn cấp, tạm huyền chức những ủy viên và viên chức phạm lỗi.
Ngay khi mới thành lập, Ban TTCP đã đẩy mạnh hoạt động thanh tra và chỉ đạo công tác thanh tra ở các bộ, các địa phương, làm cho công tác thanh tra đi vào nến nếp, thường xuyên và có tác dụng to lớn trong đời sống mọi mặt của đất nước.
Ngày 28/3/1956, Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ra Sắc lệnh số 261/SL thành lập Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ.
Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ có nhiệm vụ thanh tra công tác của các bộ, các cơ quan hành chính và chuyên môn các cấp, các doanh nghiệp Nhà nước; thanh tra việc thực hiện kế hoạch Nhà nước, việc sử dụng, bảo quản tài sản Nhà nước, chống phá hoại, tham ô và lãng phí; tiếp nhận và xem xét đơn thư khiếu nại, tố cáo của nhân dân, của cán bộ, nhân viên.
Tiếp đó, Ban Thanh tra ở các liên khu, khu, thành phố và tỉnh được thành lập theo Nghị định số 1194/TTg ngày 26/12/1956 của Chính phủ.
Ủy ban Thanh tra của Chính phủ
Ngày 27/6/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 18/SL công bố Luật Tổ chức Hội đồng Chính phủ, trong đó có Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ thay cho Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ. Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ là cơ quan của Hội đồng Chính phủ có trách nhiệm giữ gìn kỷ luật Nhà nước, bảo đảm chấp hành nghiêm túc các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước bằng cách thường xuyên thanh tra việc chấp hành các chủ trương, chính sách ấy trong các cơ quan thuộc Hội đồng Chính phủ, các ủy ban hành chính địa phương, các cơ quan chuyên môn, sự nghiệp, các xí nghiệp quốc doanh, công tư hợp doanh, các hợp tác xã.
Theo đề nghị của Hội đồng Chính phủ, ngày 11/10/1965, Ủy ban Thường vụ Quốc hội phê chuẩn việc “giải thể Ủy ban Thanh tra của Chính phủ, công tác thanh tra sẽ giao cho thủ trưởng các cơ quan, các ngành, các cấp phụ trách để gắn liền công tác thanh tra với việc chỉ đạo thực hiện chỉ tiêu kế hoạch Nhà nước”.
Trong năm 1965, Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ, các ban thanh tra khu, thành, tỉnh tiến hành giải thể. Tại các ngành ở Trung ương, các cơ quan thanh tra vẫn tiếp tục hoạt động. Các ban thanh tra ngành do nhiều nguyên nhân đã không hoạt động đúng chức năng thanh tra mà chỉ dừng lại ở việc xét khiếu tố và trong công tác này cũng còn nhiều hạn chế.
Ngày 15/1/1969, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 08/CP thành lập đoàn thanh tra quản lý vật tư của Đảng và Nhà nước do đồng chí Đỗ Mười, Chủ nhiệm Uỷ ban Vật giá Nhà nước làm trưởng đoàn. Qua 9 tháng tiến hành thanh tra, đoàn đã xem xét, xử lý nhiều vụ việc và đề xuất nhiều kiến nghị quan trọng đối với công tác quản lý, trong đó có nội dung tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra.
Ngày 11/8/1969, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra Nghị quyết số 780/NQ-TVQH thành lập Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ và cử đồng chí Nguyễn Thanh Bình giữ chức Chủ nhiệm Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ đến năm 1974.
Ngày 31/8/1970, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định số 164/CP về việc tăng cường công tác thanh tra và chấn chỉnh hệ thống cơ quan thanh tra của Nhà nước. Nghị định nêu rõ: Thanh tra là một khâu quan trọng trong toàn bộ công tác quản lý của bộ máy Nhà nước và nêu nhiệm vụ của cơ quan thanh tra gồm: Trọng tâm là thanh tra kinh tế, nhất là thanh tra việc thực hiện kế hoạch Nhà nước; kiểm tra việc chấp hành các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, chỉ thị, nghị quyết của cấp trên; xét, giải quyết kịp thời, đúng đắn các vụ khiếu nại, tố giác của nhân dân; đề ra những biện pháp cụ thể để giải quyết kịp thời, tại chỗ những vấn đề cụ thể của cơ sở, đồng thời đề xuất với cơ quan có trách nhiệm để nghiên cứu và giải quyết những vấn đề có tính chất cơ bản, lâu dài về tổ chức, công tác, chính sách, chế độ. Phương châm tiến hành công tác thanh tra và chấn chỉnh hệ thống cơ quan thanh tra chuyên trách từ Trung ương tới các địa phương và các bộ ngành.
Ủy ban Thanh tra Nhà nước
Ngày 15/2/1984, Hội đồng Bộ trưởng ra Nghị quyết số 26/HĐBT về việc tăng cường tổ chức thanh tra và nâng cao hiệu lực thanh tra, trong đó xác định rõ hệ thống tổ chức thanh tra Nhà nước và thanh tra nhân dân; quy định cụ thể những nguyên tắc, tạo cơ sở về nhận thức và về tổ chức thực hiện nhiệm vụ của ngành Thanh tra trong tình hình mới. Uỷ ban Thanh tra của Chính phủ chính thức được gọi là Ủy ban Thanh tra Nhà nước.
Ngày 20/2/1984, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Chỉ thị số 38-CT/TW về việc tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh tra, nêu rõ: “Mục đích của thanh tra là đánh giá chính xác những mặt làm đúng, những mặt làm sai trong việc chấp hành các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, pháp luật, kế hoạch của Nhà nước... công tác thanh tra có tác dụng quan trọng, trực tiếp đối với việc thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, giữ gìn pháp luật của Nhà nước, tăng cường trách nhiệm quản lý kinh tế, quản lý xã hội của bộ máy Nhà nước, phát huy quyền làm chủ tập thể của nhân dân lao động”.
Ngày 1/4/1990, Pháp lệnh Thanh tra được công bố. Pháp lệnh Thanh tra đã tạo cơ sở pháp lý quan trọng, xác định rõ vị trí của tổ chức và công tác thanh tra trong sự nghiệp đổi mới đất nước. Ủy ban Thanh tra Nhà nước có tên gọi mới là Thanh tra Nhà nước.
Thanh tra Chính phủ
Ngày 15/6/2004, Quốc hội thông qua Luật Thanh tra, Thanh tra Nhà nước được đổi tên thành TTCP. Tháng 11/2010, Quốc hội thông qua Luật Thanh tra (sửa đổi). Luật Thanh tra đã xác lập hành lang pháp lý cho hoạt động thanh tra, đã được triển khai, đi vào thực tiễn và phát huy hiệu quả.
Hoạt động thanh tra đã tập trung vào công tác quản lý Nhà nước, quản lý kinh tế - xã hội của các ngành, các cấp và việc thực hiện pháp luật của tổ chức, cá nhân; thanh tra trách nhiệm trong công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng…
Qua thanh tra, đã kịp thời phát hiện, xử lý vi phạm pháp luật; giải quyết nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, giải oan và minh oan cho nhiều người, góp phần quan trọng vào việc chấn chỉnh, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong quản lý Nhà nước và hoàn thiện thể chế.
Nhìn lại cả quá trình xây dựng và phát triển, ngành Thanh tra đã có những chuyển biến quan trọng cả về tổ chức và hoạt động; đã xây dựng và từng bước hoàn thiện thể chế về công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng; đã tạo điều kiện, tiền đề để công tác thanh tra chuyển dần theo hướng chuyên nghiệp, chính quy, hiện đại. Đi liền với xây dựng thể chế, công tác tổ chức, cán bộ cũng được quan tâm đầu tư đúng mức, đã tạo những chuyển biến lớn về số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ thanh tra toàn ngành. Đã hình thành một hệ thống thanh tra tương đối toàn diện, đồng bộ, chuyên sâu trên các lĩnh vực của quản lý Nhà nước.
Kết quả là những đóng góp của ngành Thanh tra đã được Đảng, Nhà nước và nhân dân ghi nhận và đánh giá cao. Vị thế của ngành Thanh tra ngày càng được nâng cao, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
79 năm qua, các thế hệ cán bộ, công chức, viên chức ngành Thanh tra luôn nêu cao bản lĩnh chính trị, giữ vững phẩm chất đạo đức trong sáng, nỗ lực phấn đấu, vượt qua mọi khó khăn, thử thách. Hoạt động thanh tra đã góp phần quan trọng giúp Đảng, Nhà nước nắm sát tình hình triển khai thực hiện nhiệm vụ chính trị của đất nước ở các cấp, các ngành trong thực tiễn, phục vụ đắc lực công tác quản lý nhà nước trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
Ảnh nguồn: Internet
Qua thanh tra đã phát hiện, ngăn ngừa, chấn chỉnh nhiều vi phạm; góp phần tích cực vào việc xử lý, khắc phục hậu quả của các sai phạm; giữ nghiêm kỷ luật, kỷ cương. Ngành Thanh tra đã phát huy được vai trò chủ trì tham mưu và thực hiện công tác tiếp dân, xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo, nhất là các vụ việc phức tạp, tồn đọng, kéo dài, những vụ, việc gây bức xúc xã hội; xử lý nghiêm những sai phạm, đồng thời minh oan, trả lại sự công bằng cho người bị oan, sai; góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, giữ vững ổn định chính trị, xã hội; củng cố lòng tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước, sự đoàn kết, đồng thuận xã hội.
Phát huy những gì đã làm được, năm 2024 ngành Thanh tra Việt Nam đã hoạt động với nhiều hiệu quả tích cực.
Trong năm 2024, kết quả 9 tháng của năm, toàn ngành Thanh tra đã triển khai 5.675 cuộc thanh tra hành chính và 74.195 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành. Qua thanh tra, phát hiện vi phạm 106.672 tỷ đồng, 296 ha đất, trong đó kiến nghị thu hồi 71.155 tỷ đồng và 25ha đất; xuất toán, loại khỏi giá trị quyết toán do chưa thực hiện đúng quy định và đề nghị cấp có thẩm quyền xem xét xử lý 35.517 tỷ đồng, 271ha đất; ban hành 58.338 quyết định xử phạt vi phạm hành chính của tổ chức, cá nhân với số tiền 2.269 tỷ đồng; kiến nghị xem xét, xử lý hành chính 1.398 tập thể và 5.502 cá nhân; chuyển cơ quan điều tra xem xét, xử lý 154 vụ, 125 đối tượng.
Công bố quyết định thanh tra tại Tổng Công ty Giấy Việt Nam ngày 22/11/2024. Ảnh: Internet
Đối với ngành Tài chính, theo thống kê của Bộ Tài chính, 9 tháng đầu năm 2024, Thanh tra ngành Tài chính đã triển khai thực hiện trên 51.920 cuộc thanh tra, kiểm tra. Qua công tác thanh tra, kiểm tra kiến nghị xử lý về tài chính trên 64.364.800 triệu đồng.
9 tháng đầu năm 2024, ngành Tài chính triển khai trên 51.920 cuộc thanh tra, kiểm tra. Ảnh nguồn: Internet
Trong đó, Thanh tra Bộ Tài chính đã thực hiện 4 cuộc thanh tra hành chính theo kế hoạch, lưu hành 7 kết luận thanh tra hành chính tại 7 đơn vị (3 cuộc năm 2023 chuyển sang). Qua thanh tra kiến nghị xử lý tài chính, thu nộp ngân sách Nhà nước (NSNN) 19.051 triệu đồng, trong đó: Kiến nghị nộp NSNN 16.050 triệu đồng; xử lý khác về kinh tế 3.001 triệu đồng. Các đơn vị đã thực hiện kiến nghị, nộp NSNN là 4.161 triệu đồng.
Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng chỉ đạo tăng cường công tác kiểm tra nội bộ tại các đơn vị, góp phần ngăn ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi vi phạm trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức và người lao động trong toàn ngành.
Kết quả, trong 9 tháng đầu năm 2024, toàn ngành Tài chính đã thực hiện 1.576 cuộc kiểm tra nội bộ, qua kiểm tra đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài chính 45.028 triệu đồng (trong đó: Kiến nghị thu nộp NSNN là 9.452 triệu đồng, kiến nghị xử lý khác là 35.576 triệu đồng); số tiền đã thu nộp NSNN là 8.621 triệu đồng (bao gồm số thu lũy kế của các kiến nghị trước).
Đối với công tác thanh tra chuyên ngành, Thanh tra Bộ Tài chính và các đơn vị có chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc Bộ đã thực hiện 50.344 cuộc thanh tra, kiểm tra; tiến hành kiểm tra 501.482 hồ sơ khai thuế tại cơ quan thuế; qua điều tra chống buôn lậu bắt giữ 11.555 vụ; kiến nghị xử lý về tài chính 64.300.799 triệu đồng, trong đó: Kiến nghị thu hồi nộp NSNN 12.832.975 triệu đồng; kiến nghị tài chính khác 51.476.824 triệu đồng (bao gồm giảm trừ dự toán, giảm trừ thanh quyết toán, giảm lỗ và giảm khấu trừ); xử phạt vi phạm hành chính 2.471.677 triệu đồng; các đơn vị được thanh tra, kiểm tra đã thực hiện kiến nghị số tiền 9.662.328 triệu đồng (bao gồm cả xử phạt vi phạm hành chính).
Trong đó, Thanh tra Bộ Tài chính đã thực hiện 14 cuộc thanh tra theo kế hoạch, đã phát hiện và kiến nghị xử lý tài chính số tiền 16.106.200 triệu đồng, trong đó: Kiến nghị thu hồi nộp NSNN 2.258.554 triệu đồng; kiến nghị tài chính khác 13.847.646 triệu đồng; đồng thời ban hành 27 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với số tiền 568 triệu đồng. Các đơn vị được thanh tra đã thực nộp NSNN số tiền 290.246 triệu đồng (bao gồm 1.811 triệu đồng tiền xử phạt vi phạm hành chính).
Trong công tác phòng chống tham nhũng, dưới sự chỉ đạo tập trung, quyết liệt của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng của Chính phủ, sự nỗ lực, cố gắng của Thanh tra Chính phủ và các bộ, ngành, địa phương, công tác phòng chống tham nhũng năm 2024 tiếp tục có bước tiến mạnh với nhiều chủ trương, giải pháp đột phá, đạt được kết quả tích cực, toàn diện trên tất cả các mặt, góp phần ngăn chặn và từng bước đẩy lùi tham nhũng.
Công tác giải quyết khiếu nại luôn được Thanh tra Bộ theo dõi; tiến hành xem xét, giải quyết đúng trình tự, thủ tục theo quy định. Các quyết định giải quyết khiếu nại đều được Thanh tra Bộ và các đơn vị ban hành đúng thẩm quyền, đảm bảo thời gian và tuân thủ quy định. Quá trình xem xét, giải quyết đơn thư đã có sự phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị chức năng của Bộ.
Năm 2025, năm cuối thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2021-2025, cũng là năm ngành Thanh tra kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Thanh tra Việt Nam. Với dấu mốc quan trọng, đáng nhớ như vây, dư luận luôn mong muốn và tin rằng, ngành Thanh tra sẽ tiếp tục thực hiện có hiệu quả các nghị quyết, chỉ đạo của Ban chỉ đạo, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Ban cán sự đảng Thanh tra Chính phủ về công tác thanh tra. Tăng cường công khai, minh bạch trong hoạt động thanh tra; nâng cao kỷ luật, kỷ cương hành chính, đạo đức công vụ trong hoạt động thanh tra… Đặc biệt, ngành Thanh tra sẽ là lá cờ đầu trong công tác phòng chống tham nhũng./.
Hải Anh.